 |
|
पश्चिम नेपालमा अवस्थित दुर्गम ढोरपाटनआरक्ष क्षेत्रमा आधिकारिक रूपमा शिकारलाइनियमन गरिएको भए तापनि अवैध शिकार एक महत्त्वपूर्ण चुनौती बनेको छ। यसले क्षेत्रको जैविक विविधताको लागि गम्भीर खतरा तेर्सिएका छन्। नीलो भेडा जस्ता प्रजातिहरूको घट्दो जनसंख्याको प्रकाशमापशु अधिकारहरूबारे तीव्रबहस हुनु आवश्यक छ। शिकार स्वाभाविक रूपमा क्रूर हुन्छ। विशेष गरी शिकारकाअभ्यासहरूले कमजोर प्रजातिहरूको संख्या घटाउने तर्फ गम्भीर नैतिक चिन्ताहरू उठाउँछ । नीलो भेडाको जनसंख्यामा भइरहेको ह्रास अति गंभिर बिषय हो।यी लोपोन्मुख प्रजातिहरूको संरक्षण गर्न थप प्रभावकारी कार्यान्वयन र स्थानीय समुदायहरूसँग राम्रो सहकार्य आवश्यक छ।
पश्चिम नेपालमा अवस्थित ढोरपाटन नियन्त्रित
शिकारलाई अनुमति दिइएको आरक्षदेशको एक मात्र क्षेत्र हो। सन् १९८७ मा
स्थापित भएको योशिकार आरक्षले १,३२५ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको छ। सामान्यतया अक्टोबर
देखि मे सम्म रहेकोशिकारको सिजनमा नीलो भेडा र
हिमालयन तहर जस्ता प्रजातिहरूको शिकार गर्न अनुमति दिन्छ। यो अभ्यासले पशु अधिकार
र क्रूरताको बारेमा चिन्ता उठाउँछ।हालैका रिपोर्टहरूले गैरकानूनी शिकारका कारण नीलो
भेडाकोसंख्यामा आएको चिन्ताजनक ह्रासलाई उजागर गरेका छन्।
ढोरपाटनमा शिकारको अभ्यासले पशु अधिकारको उल्लङ्घन गर्नुका
साथै क्रूरतालाई प्रोत्साहित गर्छ। शिकारमा संलग्न व्यक्तिहरूलेनियन्त्रित शिकारलाई केहि हदसम्म स्वीकार
गर्न सकिन्छ भन्ने तर्क गरिएको छ।तर कुनै पनि शिकार खेल स्वाभाविक रूपमा क्रूर नै हुन्छ।
शिकारको अभ्यास केवल एक खेल मात्र होइन, यो प्रकृतिमा अनावश्यक हिंसा र अत्याचारको रुप हो जसले
जीवित प्राणीहरूलाइ पीडा र कष्ट दिन्छ।
शिकारको व्यवस्थापन प्रायः संरक्षणको उद्देश्यले गरिएको
दाबी गरिन्छ।तर यसको मूल उद्देश्य भनेको पैसाको
उत्थान र खेलको रूपमा मनोविनोदको सदुपयोग गर्नुपर्छ भन्ने हो। जब यो व्यवस्थापन
केवल शिकार गर्ने पक्षको हितमा आधारित हुन्छ, तब यसको नैतिक पक्षमा ठूलो विवाद उठ्छ। रिपोर्टहरूमा स्पष्ट रूपमा अमानवीय क्रुरता नीलो
भेडाहरू जस्ता प्रजातिहरूमा व्यवहार परिवर्तनको देखिएका छन्। शिकारका कारणपारिस्थितिकीय सन्तुलनलाई
पनि संकटमा पार्न सक्ने
गरि प्रजातिहरूको
प्राकृतिक जीवनशैलीमा गम्भीर असर परेको छ।
ध्यान दिनु पर्ने कुरा भनेको शिकारबाट प्राप्त हुने
राजस्वलाई संरक्षणको लागि प्रयोग गर्ने सोच भए तापनिढोरपाटनमा नीलो भेडाको संख्या
भने घटिरहेको छ। सन् २०१७ मा नाउर (नीलो भेडा)को संख्या २,२०२ थियो भने २०२२ मा यो संख्या घटेर १,२९० मात्र रहन पुग्यो। यो गिरावट न केवल शिकारको प्रभाव हो, तर अन्य जैविक र पारिस्थितिकीय
कारणहरूद्वारा पनि प्रेरित छ। यसले शिकारको प्रभावको दीर्घकालीन खतरा र संरक्षित
प्रजातिहरूको संरक्षणमा भइरहेका खतरनाक परिणामहरूको संकेत गर्दछ।
शिकारको अभ्यास केवल एक खेल मात्र होइन, यो प्रकृतिमा अनावश्यक हिंसा र अत्याचारको रुप हो जसले जीवित प्राणीहरूलाइ पीडा र कष्ट दिन्छ।
सन् २०२४ को आर्थिक वर्षको पहिलो दश महिनामा शिकार आरक्षले
रु. ४ करोड राजस्व संकलन गरेको भएतापनिस्थानीय समुदायहरूले यसबाट थोरै मात्र
फाइदा पाएका छन्। यो राजस्वले स्थानीय पूर्वाधारको सुधार र जीविकोपार्जनमा विशेष
सुधार नगरी, त्यस्तो सकारात्मक प्रभाव देखाउन सकेको
छैन। स्थानीय समुदायका सदस्यहरूलाई शिकारका सम्भावित विकल्पहरू र दीर्घकालीन
आर्थिक अवसरहरूको बारेमा सचेत गराउनु आवश्यक छ, ताकि केवल शिकारमा निर्भर नगरी तिनीहरूले दिगो र दयालु
उपायहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न सकून्।
समग्रमाढोरपाटनमा शिकारले पशु अधिकारको उल्लङ्घन गर्नुका साथै यसले स्थानीय प्रजातिहरूको अस्तित्व र
मानव समुदायहरूको दीर्घकालीन हितलाई पनि चुनौती दिइरहेको छ। यस कारणशिकारको
विकल्पको खोजी गर्ने र समुदायको समृद्धिको लागि पारदर्शी र स्थिर उपायहरूको विकास
गर्नु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ।
शिकार सिजनका नियमहरू
ढोरपाटनमा शिकार मौसम सामान्यतया अक्टोबर देखि मे सम्म फैलिन्छ, शिकार गतिविधिहरूको लागि अनुकूल मौसम अवस्थासँग मिल्दोजुल्दो। शिकार गरिने प्राथमिक प्रजातिहरूमा नीलो भेडा (नाउर) र हिमालयन तहर समावेश छन्जसमा चितुवा, गोरल, सेरो, हिमालयन कालो भालु, भुक्ने मृग, मुन्टज्याक र जङ्गली बँदेल जस्ता अतिरिक्त शिकार जनावरहरू पनि लक्षित हुन्छन्। शिकारलाई राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभाग (DNPWC) द्वारा कडाइका साथ नियमन गरिन्छ।शिकार रोक्न र दिगो अभ्यासहरू सुनिश्चित गर्ने उद्देश्यले आरक्षलाई व्यवस्थापनको लागि छ ब्लकहरूमा विभाजन गरिएको छ। मूलतः ढोरपाटनमा शिकार एक नैतिक मुद्दा हो। पशु अधिकारको दृष्टिकोणबाटशिकारले अनावश्यक पीडा निम्त्याउँछ र वन्यजन्तुको स्वायत्ततालाई कमजोर बनाउँछ।
पदयात्रा र वन्यजन्तु अवलोकन जस्ता गैर-शिकार पर्यटनलाई प्रवर्द्धन गर्नाले वन्यजन्तुहरूमा दबाब कम गर्दै आर्थिक विकल्पहरू प्रदान गर्न सक्छ।
विकल्पहरू
ढोरपाटनको व्यवस्थापन उद्देश्यहरूमा पारिस्थितिक प्रणालीको संरक्षण समावेश छ, जसको ५०% भन्दा बढी क्षेत्रफल उच्च उचाइमाशाकाहारी प्रजातिहरूको लागि महत्त्वपूर्ण चरन क्षेत्रहरू समावेश गर्दछ। आरक्षमा ५८ भास्कुलर बिरुवाहरू, ३६ स्थानीय फूल फुल्ने प्रजातिहरू, १८ स्तनधारी प्रजातिहरू (लोपोन्मुख कस्तुरी मृग, रातो पाण्डा र हिउँ चितुवा सहित), १३७ चरा प्रजातिहरू, र दुई सरीसृप प्रजातिहरूछन्।
स्थानीय समुदायलाई संरक्षण र शिकारको विकल्पको पक्षमा सचेत पार्ने र वैकल्पिक आर्थिक अवसरहरू जस्तै इकोटुरिजममा लगानी गर्ने उपायले, दीर्घकालीन दिगोपनको सुनिश्चितता हासिल गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ।
शिकारको विकल्पका रूपमा स्थानीय विकासका
लागि पारदर्शी राजस्व विनियोजन एक महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। शिकारबाट प्राप्त हुने
राजस्वमा सुधार गरेर यसलाई संरक्षित क्षेत्रको विकास र समुदायको समृद्धिमा प्रयोग
गर्ने प्रणाली लागू गर्न सकिन्छ। यस्ता आर्थिक गतिविधिहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्दा
स्थानीय समुदायले फाइदा उठाउन सक्छन्। शिकारलाइ निषेध गर्न सहयोग पुर्याउन सक्छ।
यस्ता वैकल्पिक उपायहरूमा
पदयात्रावन्यजन्तु अवलोकन, र इकोटुरिजमका विभिन्न रूपहरू प्रमुख छन्। यी गतिविधिहरूले
पर्यटकलाई आकर्षित गर्न सक्छ र ढोरपाटन जस्ता स्थानहरूलाई न केवल संरक्षणका लागि
अपितु आर्थिक रूपमा पनि समृद्ध बनाउन सक्छ। यसबाट जंगलमा शिकारको दबाब कम हुनेछ र
स्थानीय व्यवसायहरूलाई आर्थिक अवसरहरू प्रदान गरिनेछ।
स्थानीय समुदायलाई संरक्षण र शिकारको
विकल्पको पक्षमा सचेत पार्ने र वैकल्पिक आर्थिक अवसरहरू जस्तै इकोटुरिजममा लगानी
गर्ने उपायले, दीर्घकालीन दिगोपनको सुनिश्चितता हासिल गर्न मद्दत पुर्याउन सक्छ। यसरी, शिकारको आवश्यकता
बिना नै आर्थिक प्रगति र पर्यावरणीय सन्तुलन कायम राख्न सकिन्छ।
